OOAcademy

Learn For Dreams

भारताचा भूगोल नोट्स PDF डाउनलोड करा

भारताचा भूगोल नोट्स PDF डाउनलोड करा

भारताचा भूगोल नोट्स PDF डाउनलोड करा

भारताचा भूगोल नोट्स

१. भारताचे स्थान आणि विस्तार

  • स्थान: भारत उत्तर आणि पूर्व गोलार्धात स्थित आहे.
  • अक्षवृत्तीय विस्तार: $8^{\circ}4’$ उत्तर ते $37^{\circ}6’$ उत्तर.
  • रेखावृत्तीय विस्तार: $68^{\circ}7’$ पूर्व ते $97^{\circ}25’$ पूर्व.
  • क्षेत्रफळ: ३२,८७,२६३ चौ. किमी. (जगात ७ वा क्रमांक).
  • प्रमाणवेळ: $82^{\circ}30’$ पूर्व रेखावृत्त (मिर्झापूर/अलाहाबाद जवळून जाते). ही वेळ GMT पेक्षा ५ तास ३० मिनिटे पुढे आहे.
  • कर्कवृत्त: भारताच्या मध्यभागातून ८ राज्यांमधून जाते (गुजरात, राजस्थान, म.प्र., छत्तीसगड, झारखंड, प. बंगाल, त्रिपुरा, मिझोराम).

२. भारताचे प्राकृतिक विभाग

भारताचे प्रामुख्याने पाच प्राकृतिक विभाग पडतात:

अ) उत्तर पर्वतीय प्रदेश (हिमालय)

हिमालय हा जगातील सर्वात तरुण वली (Fold) पर्वत आहे.

  • हिमाद्री (बृहद हिमालय): सर्वोच्च शिखरे (उदा. माऊंट एव्हरेस्ट, कांचनगंगा).
  • हिमाचल (मध्य हिमालय): थंड हवेची ठिकाणे (उदा. सिमला, मनाली).
  • शिवालिक टेकड्या: सर्वात बाह्य आणि कमी उंचीच्या रांगा.

ब) उत्तरेकडील मैदानी प्रदेश

हा प्रदेश सिंधू, गंगा आणि ब्रह्मपुत्रा नद्यांनी वाहून आणलेल्या गाळापासून तयार झाला आहे.

  • भाबर: नद्यांनी आणलेल्या दगड-गोट्यांचा पट्टा.
  • तराई: दलदलीचा आणि जंगलांचा प्रदेश.
  • भांगर: जुन्या गाळाची सुपीक जमीन.
  • खादर: नवीन गाळाची अत्यंत सुपीक जमीन.

क) द्विकल्पीय पठार (Peninsular Plateau)

भारताचा सर्वात जुना आणि स्थिर भूभाग.

  • दख्खनचे पठार: महाराष्ट्राचा मोठा भाग यात येतो.
  • सह्याद्री (पश्चिम घाट): अधिक उंची आणि सलगता. सर्वोच्च शिखर: अनामुडी (केरळ).
  • पूर्व घाट: तुटक रांगा आणि कमी उंची. सर्वोच्च शिखर: जिंधागडा/महेंद्रगिरी.

ड) किनारपट्टीचे मैदान

  • पश्चिम किनारपट्टी: अरुंद असून कोकण, कानडा आणि मलबार किनारपट्टी असे भाग पडतात.
  • पूर्व किनारपट्टी: रुंद असून तिला कोरोमंडळ आणि उत्तर सरकार किनारपट्टी म्हणतात.

३. भारतातील नद्या (Drainage System)

प्रकारनद्यावैशिष्ट्ये
हिमालयीन नद्यासिंधू, गंगा, ब्रह्मपुत्राबारमाही नद्या, मोठे त्रिभुज प्रदेश तयार करतात.
पूर्ववाहिनी (पठारी)गोदावरी, कृष्णा, कावेरीबंगालच्या उपसागराला मिळतात. ‘त्रिभुज प्रदेश’ (Delta) तयार करतात.
पश्चिमवाहिनी (पठारी)नर्मदा, तापीअरबी समुद्राला मिळतात. ‘खाडी’ (Estuary) तयार करतात.

४. भारताची मृदा (Soil)

भारतीय कृषी संशोधन परिषदेनुसार (ICAR) मुख्य प्रकार:

  1. गाळाची मृदा: उत्तर भारतात आढळते, सर्वात सुपीक (४०% क्षेत्र).
  2. काळी मृदा (रेगूर): कापसाच्या पिकासाठी सर्वोत्तम (महाराष्ट्र, गुजरात).
  3. तांबडी मृदा: लोह खनिजांचे प्रमाण जास्त (दक्षिण भारत).
  4. लॅटेराईट (जांभी मृदा): अति पावसाच्या प्रदेशात (उदा. कोकण). चहा, कॉफी आणि काजूसाठी उपयुक्त.

५. हवामान आणि पाऊस

  • भारताचे हवामान ‘उष्णकटिबंधीय मान्सून’ प्रकारचे आहे.
  • नैऋत्य मोसमी वारे: भारताला मिळणारा ८०% पेक्षा जास्त पाऊस या वाऱ्यांमुळे मिळतो (जून ते सप्टेंबर).
  • ईशान्य मोसमी वारे: परतीचा पाऊस, तामिळनाडूच्या किनारपट्टीवर पाऊस देतो.

६. महत्त्वाची सांख्यिकी माहिती

  • सर्वात मोठी सीमा: बांगलादेश (४०९६ किमी).
  • सर्वात लहान सीमा: अफगाणिस्तान (१०६ किमी).
  • लांब किनारपट्टी: गुजरात राज्याला लाभली आहे.
  • बेटे: अंदमान-निकोबार (बंगालचा उपसागर) आणि लक्षद्वीप (अरबी समुद्र – प्रवाळ बेटे).

सर्व विषयाचे सराव प्रश्नसंच डाउनलोड करा

Mpsc मोफत ऑनलाइन टेस्ट सिरिज Join Now

नवीन सरकारी नोकरी अपडेट्स Visit Now

भारताचा भूगोल नोट्स PDF डाउनलोड करा, भारत पिके,भारत लोकसंख्या, भारतातील धर्म, भारतातील खनिज संपत्ति , भारत वने व वनांचे प्रकार

भारताचा भूगोल नोट्स

One thought on “भारताचा भूगोल नोट्स PDF डाउनलोड करा”

  • Pingback: All Subjectwise Notes In Marthi Download Now - Eco-Polity-His

    • Leave a Reply

    Your email address will not be published. Required fields are marked *