OOAcademy

Learn For Dreams

मध्ययुगीन भारताचा इतिहास नोट्स डाउनलोड करा

मध्ययुगीन भारताचा इतिहास नोट्स डाउनलोड करा

फ्री जॉब अलर्ट App डाउनलोड करा
फ्री जॉब अलर्ट telegram वर मिळवा
Free Job Alert App
Download now
मध्ययुगीन भारताचा इतिहास नोट्स डाउनलोड करा

मध्ययुगीन भारताचा इतिहास नोट्स डाउनलोड करा

मध्ययुगीन भारताचा इतिहास (Medieval Indian History) साधारणपणे इसवी सन ८ व्या शतकापासून ते १८ व्या शतकाच्या मध्यापर्यंत (१७०७ – औरंगजेबाचा मृत्यू) मानला जातो. हा काळ अनेक आक्रमणे, नवीन संस्कृतींचा उगम आणि कला-स्थापत्यशास्त्राच्या सुवर्णयुगासाठी ओळखला जातो.

खालील नोट्स परीक्षाभिमुख आणि सविस्तर आहेत:

१. पूर्व मध्ययुगीन काळ (इसवी सन ८०० – १२००)

या काळात प्रादेशिक सत्तांचा उदय झाला:

  • उत्तर भारत: राजपूत घराण्यांचे वर्चस्व (उदा. पृथ्वीराज चव्हाण).
  • दक्षिण भारत: चोल, चेर आणि पांड्य घराणी. चोल साम्राज्य हे त्यांच्या प्रबळ नौदलासाठी आणि ग्रामप्रशासनासाठी प्रसिद्ध होते.
  • महाराष्ट्र: राष्ट्रकूट आणि त्यानंतर यादव घराणे (देवगिरी). याच काळात महानुभाव आणि वारकरी संप्रदायाचा पाया रचला गेला.

२. दिल्ली सल्तनत (इसवी सन १२०६ – १५२६)

मुहम्मद घोरीच्या आक्रमणांनंतर भारतात मुस्लिम सत्तेची स्थापना झाली. दिल्लीवर पाच प्रमुख घराण्यांनी राज्य केले:

  1. गुलाम घराणे (Slave Dynasty): कुतुबुद्दीन ऐबक याने पाया रचला. इल्तुतमिश आणि रझिया सुल्तान हे महत्त्वाचे शासक.
  2. खिलजी घराणे: अलाउद्दीन खिलजीने बाजार नियंत्रण धोरण आणि लष्करी सुधारणा लागू केल्या.
  3. तुघलक घराणे: मोहम्मद-बिन-तुघलक (राजधानी स्थलांतर आणि तांब्याची नाणी यांसाठी प्रसिद्ध).
  4. सय्यद घराणे.
  5. लोधी घराणे: इब्राहिम लोधी हा शेवटचा सुल्तान होता.

३. मुघल साम्राज्य (इसवी सन १५२६ – १७०७)

१५२६ मध्ये पानिपतच्या पहिल्या लढाईत बाबरने इब्राहिम लोधीचा पराभव करून मुघल सत्तेची स्थापना केली.

  • अकबर (१५५६-१६०५): मुघल साम्राज्याचा सर्वात महान राजा. त्याने ‘दीन-ए-इलाही’ हा पंथ स्थापन केला आणि धार्मिक सहिष्णुतेचे धोरण स्वीकारले.
  • शहाजहान: त्याच्या काळाला ‘मुघल स्थापत्यशास्त्राचे सुवर्णयुग’ म्हणतात. त्याने ताजमहाल बांधला.
  • औरंगजेब: मुघल साम्राज्याचा विस्तार दक्षिणेत केला, परंतु त्याच्या कट्टर धोरणांमुळे साम्राज्याचा ऱ्हास सुरू झाला.

४. दक्षिण भारतातील प्रमुख सत्ता

  • विजयनगर साम्राज्य (१३३६): हरिहर आणि बुक्क यांनी स्थापना केली. कृष्णदेवराय हे या साम्राज्यातील सर्वात पराक्रमी राजा होते.
  • बहमनी साम्राज्य: हसन गंगू याने स्थापना केली. नंतर याचे पाच तुकडे झाले (आदिलशाही, निजामशाही, कुतुबशाही, इमादशाही आणि बरीदशाही).

५. महाराष्ट्रातील मराठा साम्राज्य (१७ वे शतक)

मध्ययुगाच्या उत्तरार्धात छत्रपती शिवाजी महाराजांनी ‘हिंदवी स्वराज्याची’ स्थापना केली.

  • राज्याभिषेक: ६ जून १६७४ रोजी रायगडावर.
  • अष्टप्रधान मंडळ: शिवरायांनी प्रशासनासाठी ८ मंत्र्यांचे मंडळ नेमले होते.
  • गनिमी कावा: सह्याद्रीच्या भौगोलिक रचनेचा वापर करून त्यांनी मुघल आणि आदिलशाही सत्तांना जेरीस आणले.

६. भक्ती आणि सुफी चळवळ

या काळात समाजात वैचारिक क्रांती झाली:

  • भक्ती चळवळ: उत्तर भारतात कबीर, गुरू नानक, तुलसीदास आणि महाराष्ट्रात संत ज्ञानेश्वर, संत तुकाराम, संत नामदेव यांनी समतेचा संदेश दिला.
  • सुफी चळवळ: ख्वाजा मोईनुद्दीन चिस्ती आणि निजामुद्दीन औलिया यांनी ईश्वरप्रेम आणि मानवतेची शिकवण दिली.

७. मध्ययुगीन कला आणि स्थापत्य

  • इंडो-इस्लामिक शैली: घुमट, कमानी आणि मिनार यांचा वापर वाढला.
  • मंदिरे: दक्षिणेतील द्रविड शैलीची भव्य मंदिरे (उदा. तंजावरचे बृहदीश्वर मंदिर).
  • साहित्य: या काळात फारसी, अरबी आणि प्रादेशिक भाषांमध्ये (मराठी, हिंदी, तेलुगु) मोठ्या प्रमाणावर लेखन झाले.

परीक्षेसाठी महत्त्वाच्या लढ्या (Timeline):

१७६१: पानिपतची तिसरी लढाई (मराठे वि. अहमदशाह अब्दाली).

११९१/११९२: तराईनच्या लढाया (पृथ्वीराज चव्हाण विरुद्ध घोरी).

१५२६: पानिपतची पहिली लढाई (बाबर वि. लोधी).

१५५६: पानिपतची दुसरी लढाई (अकबर वि. हेमू).

सर्व विषयाचे सराव प्रश्नसंच डाउनलोड करा

Mpsc मोफत ऑनलाइन टेस्ट सिरिज Join Now

नवीन सरकारी नोकरी अपडेट्स Visit Now

मध्ययुगीन भारताचा इतिहास नोट्स PDF डाउनलोड करा, भारताची राजेशाही, भारताचा मुघल, पेशवेकाळ व महाराष्ट्र इतिहास Medieval History Of India Notes PDF Download

One thought on “मध्ययुगीन भारताचा इतिहास नोट्स डाउनलोड करा”

  • Pingback: All Subjectwise Notes In Marthi Download Now - Eco-Polity-His

    • Leave a Reply

    Your email address will not be published. Required fields are marked *