रसायन शास्त्र विज्ञान नोट्स PDF डाउनलोड करा

भौतिक शास्त्र विज्ञान नोट्स PDF डाउनलोड करा

रसायन शास्त्र विज्ञान नोट्स PDF डाउनलोड करा

रसायनशास्त्र (Chemistry) हा विज्ञानाचा एक असा भाग आहे ज्यामध्ये पदार्थांचे गुणधर्म, रचना आणि त्यांच्यात होणारे बदल यांचा अभ्यास केला जातो. स्पर्धा परीक्षांच्या दृष्टीने महत्त्वाचे घटक खालीलप्रमाणे आहेत:

१. द्रव्याचे स्वरूप (Nature of Matter)

ज्याला वस्तुमान असते आणि जे जागा व्यापते, त्याला ‘द्रव्य’ म्हणतात.

अणू (Atom): द्रव्याचा सर्वात लहान अविभाज्य कण. (डाल्टनचा सिद्धांत).
रेणू (Molecule): दोन किंवा अधिक अणू एकत्र येऊन रेणू तयार होतो.
मूलद्रव्य (Element): एकाच प्रकारच्या अणूपासून बनलेला पदार्थ (उदा. सोने, ऑक्सिजन).
संयुग (Compound): दोन किंवा अधिक मूलद्रव्ये रासायनिक प्रक्रियेतून ठराविक प्रमाणात एकत्र येतात (उदा. पाणी – H_2O).

२. अणूची रचना (Atomic Structure)

अणू प्रामुख्याने तीन उप-कणांपासून बनलेला असतो:

प्रोटॉन (Proton): धन प्रभारित (+), केंद्रकात असतात.
न्यूट्रॉन (Neutron): प्रभाररहित (तटस्थ), केंद्रकात असतात.
इलेक्ट्रॉन (Electron): ऋण प्रभारित (-), केंद्रकाभोवती कक्षांमध्ये फिरतात.

अणुअंक (Atomic Number – Z): केंद्रकातील प्रोटॉनची संख्या.
अणुवस्तुमानांक (Atomic Mass – A): प्रोटॉन आणि न्यूट्रॉनची एकूण संख्या.

३. आवर्तसारणी (Periodic Table)

हेन्री मोस्ले यांनी आधुनिक आवर्तसारणी मांडली, जी ‘अणुअंकावर’ आधारित आहे.
यात १८ उभ्या स्तंभांना ‘गण’ (Groups) आणि ७ आडव्या ओळींना ‘आवर्त’ (Periods) म्हणतात.
धातू (Metals): उष्णता व विजेचे सुवाहक (उदा. लोखंड, तांबे).
अधातू (Non-metals): दुर्वाहक (उदा. कार्बन, सल्फर).
धातुसदृश (Metalloids): धातू व अधातू दोन्हीचे गुणधर्म असलेले (उदा. सिलिकॉन, जर्मेनियम).

४. आम्ल, आम्लारी व क्षार (Acids, Bases and Salts)

पदार्थाचा आम्लधर्मी किंवा आम्लारीधर्मी स्वभाव pH स्केलवर मोजला जातो (0 ते 14).

आम्ल (Acids): चवीला आंबट, निळा लिटमस लाल करतात. (pH < 7). उदा. HCl, लिंबू रस.
आम्लारी (Bases): चवीला तुरट/कडू, लाल लिटमस निळा करतात. (pH > 7). उदा. सोडा, साबण.
क्षार (Salts): आम्ल आणि आम्लारी यांच्या उदासीनीकरण (Neutralization) प्रक्रियेतून क्षार व पाणी तयार होते.

५. महत्त्वाचे वायू आणि त्यांचे उपयोग

ऑक्सिजन: ज्वलनासाठी मदत करतो आणि श्वसनासाठी आवश्यक.
कार्बन डायऑक्साइड (CO_2): अग्नीशामक यंत्रात वापरला जातो. वनस्पती प्रकाशसंश्लेषणासाठी वापरतात.
नायट्रोजन: हवेत सर्वाधिक प्रमाणात (७८%). चिप्सच्या पाकिटात हवा भरण्यासाठी वापरतात.
हेलियम: विमानांच्या टायरमध्ये आणि फुग्यांमध्ये वापरला जातो.

६. दैनंदिन जीवनातील रसायनशास्त्र

खाण्याचा सोडा: सोडिअम बायकार्बोनेट (NaHCO_3).
धुण्याचा सोडा: सोडिअम कार्बोनेट (Na_2CO_3).
मिठ: सोडिअम क्लोराईड (NaCl).
ब्लिचिंग पावडर: कॅल्शिअम ऑक्सीक्लोराईड (CaOCl_2).

७. रासायनिक अभिक्रियांचे प्रकार

संयोग (Combination): दोन पदार्थ एकत्र येऊन एकच उत्पादित तयार होते.
अपघटन (Decomposition): एका पदार्थाचे दोन किंवा अधिक पदार्थांत रूपांतर होते.
विस्थापन (Displacement): जास्त क्रियाशील मूलद्रव्य कमी क्रियाशील मूलद्रव्याला त्याच्या जागेवरून हटवते.

परीक्षेसाठी काही महत्त्वाच्या संज्ञा:

द्रवांक (Melting Point): ज्या तापमानाला स्थायूचे रूपांतर द्रवात होते.
उत्कलनांक (Boiling Point): ज्या तापमानाला द्रवाचे रूपांतर वाफेत होते.
संप्लवन (Sublimation): स्थायूचे थेट वायूत रूपांतर होणे (उदा. कापूर, डांबर गोळी).

सर्व विषयाचे सराव प्रश्नसंच डाउनलोड करा

Mpsc मोफत ऑनलाइन टेस्ट सिरिज Join Now

नवीन सरकारी नोकरी अपडेट्स Visit Now

रसायन शास्त्र विज्ञान नोट्स PDF डाउनलोड करा, अणू व त्यांच्या अभिक्रिया, अणूचे गुणधर्म , रसायनिक अभिक्रिया प्रकार माहिती. Chemistry Science Notes PDF Download